Η Καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Πειραιώς κα Κωνσταντίνα Μπότσιου γράφει στα ΝΕΑ (5-6 Αυγούστου 2023) για το νέο βιβλίο των Καθηγητών Πλατιά-Κολιόπουλου αναφορικά με τη στρατηγική στις ελληνοτουρκικές σχέσεις. 

Με αφορμή τα 100 χρόνια από την υπογραφή της Συνθήκης της Λωζάννης, η εφημερίδα ΤΑ ΝΕΑ (15-16/7) φιλοξένησε απόψεις ειδικών γα τις πολιτκές συνέπειες που φτάνουν έως σήμερα και διαμορφώνουν τις ελληντουρκικές σχέσεις. .

Ανάμεσα στους συντάκτες, γράφουν η Κωνσταντίνα Μπότσιου και ο Πέτρος Λιάκουρας.

Ακολουθούν τα κείμενα:

Γράφει ο Πέτρος Λιάκουρας, Καθηγητής Διεθνούς Δικαίου, διευθυντής του Μεταπτυχιακού Προγράμματος «Διεθνείς και Ευρωπαϊκές Σπουδές», στο Πανεπιστήμιο Πειραιώς. Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Τα ΝΕΑ (1/7/2023).

Στη νέα τετραετία της κυβέρνησης τα εθνικά θέματα και η παρουσία  της Ελλάδας στη διεθνοπολιτική σκηνή θα βρεθούν ψηλά στην ατζέντα.  Στην ηγεσία του ΥΠΕΞ ορίσθηκε η ομάδα Μαξίμου που χειρίστηκε θέματα εξωτερικής πολιτικής την προηγούμενη τετραετία, με επικεφαλής υπουργό τον Γ. Γεραπετρίτη, πανεπιστημιακό της απόλυτης εμπιστοσύνης του πρωθυπουργού, προσδίδοντας μια ιδιαίτερη σημειολογία.  

Το πλαίσιο των θεμάτων στο οποίο πρέπει η χώρα να εστιάσει περιλαμβάνει:

1. Τα θέματα θαλάσσιων ζωνών που είναι η κύρια προτεραιότητα. Η οριοθέτηση με την Αίγυπτο κατοχύρωσε τα ελληνικά κυριαρχικά δικαιώματα στην Αν.Μεσόγειο. Τη συμφωνία με την Ιταλία περί οριοθέτησης θαλάσσιων ζωνών πολλαπλών χρήσεων συμπλήρωσε αφενός η θέσπιση εσωτερικών υδάτων με τη χάραξη ευθειών γραμμών βάσης και κλεισίματος κόλπων και αφετέρου η διεύρυνση της αιγιαλίτιδας ζώνης στα 12νμ σε  όλο το γεωγραφικό μήκος του Ιονίου μέχρι το Ταίναρο. Όμως εκκρεμεί η τυπική θέσπιση ΑΟΖ ώστε να ασκεί η Ελλάδα στην οριοθετημένη περιοχή τις προβλεπόμενες από το δίκαιο θάλασσας αποκλειστικές αρμοδιότητες και δικαιοδοσίες, άδειες αλιείας, θαλάσσιας έρευνας και εκμετάλλευσης των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας.    

2. Ήρθε το πλήρωμα του χρόνου να θεσπιστεί και συνορεύουσα ζώνη για να ολοκληρωθεί η συμφωνία με την Ιταλία. Πρόκειται για θαλάσσια ζώνη αμιγώς διοικητικού - αστυνομικού ελέγχου, που εκτείνεται στα 24νμ μετά το όριο των 12νμ της αιγιαλίτιδας ζώνης. Εφόσον θεσπιστεί συνορεύουσα ζώνη η Ελλάδα θα ασκεί εντός αυτής προληπτικό και κατασταλτικό έλεγχο και αρμοδιότητα να αποτρέψει ή να τιμωρήσει την παραβίαση της μεταναστευτικής νομοθεσίας, καθώς και δημοσιονομικών και υγειονομικών κανόνων. Λόγω και των αθρόων ροών παράτυπης μετανάστευσης, η θέσπιση συνορεύουσας ζώνης ως πρώτο βήμα, καθίσταται επιτακτική στο Ιόνιο και στα δυτικά και νότια της Κρήτης. 

3. Αξιοποιώντας τη συγκυρία που ευαισθητοποίησε την διεθνή κοινή γνώμη με την τραγωδία της Πύλου, μπορεί να αναληφθεί ελληνική πρωτοβουλία για διαβούλευση με γειτονικά κράτη όσον αφορά σε δημιουργία ζώνης προστασίας ανθρώπινης ζωής ως μέσο προληπτικής διάσωσης στα διεθνή ύδατα. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να αξιολογείται εάν, υπό τις αντίξοες συνθήκες με κίνδυνο ναυαγίου, προέχει η ανάγκη διάσωσης έναντι της υποχρέωσης αποχής από την άσκηση ελέγχου πλοίου παράνομων διακινητών.   

4. Η Ελλάδα πρέπει να ολοκληρώσει την προσπάθεια διαπραγμάτευσης με την Αλβανία, είτε για συμφωνία είτε για παραπομπή στο Διεθνές Δικαστήριο, όσον αφορά στη διευθέτηση της οριοθέτησης υφαλοκρηπίδας/ΑΟΖ. Με τη διεύρυνση της αιγιαλίτιδας ζώνης στα 12νμ πέριξ των νησιών, ιδιαίτερα των Οθονών και της Ερεικούσσας, έχει μειωθεί κατά τα 2/3 η προς οριοθέτηση περιοχή.  

5. Προέχει η διευθέτηση της οριοθέτησης με τη Λιβύη (με την παρούσα κυβέρνηση της Τρίπολης) με την οποία πρέπει να υπάρξει προσέγγιση προκειμένου να αποκατασταθεί η τάξη στις θαλάσσιες οριοθετήσεις που διαταράχθηκε με το παράνομο τουρκολιβυκό μνημόνιο. Εάν μάλιστα προηγηθεί προσφυγή της Αιγύπτου με τη Λιβύη για τη διευθέτηση διένεξης που προκάλεσε η μονομερής χάραξη του Αιγύπτιου προέδρου στις θαλάσσιες ζώνες, τότε η έκβαση θα είναι θετική για να ακυρωθεί η τουρκολιβυκή οριοθέτηση. Το Δικαστήριο θα οριοθετήσει χωρίς να δεσμεύει η τουρκολιβυκή οριοθέτηση, αναγνωρίζοντας τις διεκδικήσεις της Αιγύπτου και έτσι δημιουργείται προηγούμενο για να προσφύγει και η Ελλάδα.   

6. Όσον αφορά στα ελληνοτουρκικά, το γεγονός ότι έχει δημιουργηθεί θετικό κλίμα μεταξύ των δύο χωρών και λόγω μορατόριουμ, συνθέτει ένα momentum που πρέπει να αξιοποιηθεί. Η κυβέρνηση με την άνετη κοινοβουλευτική πλειοψηφία έχει μπροστά της μια μοναδική ίσως και τελευταία ευκαιρία. Η αναμενόμενη συνάντηση των δύο ηγετών στο Βίλνιους είναι πρώτης τάξεως ευκαιρία να αποφασιστεί ο διάλογος, καθοριστικό βήμα, αφού τα λοιπά βήματα μπορεί να συζητηθούν στις διερευνητικές επαφές που πρέπει να ενεργοποιηθούν, προκειμένου να διαμορφώσουν την ατζέντα της διαπραγμάτευσης. 

7. Η πολιτική βούληση είναι απαραίτητη για να μεγιστοποιήσει την αξία και να δημιουργήσει αμοιβαίο όφελος. Η κυβέρνηση πρέπει να αδράξει την ευκαιρία, να αντιπαρέλθει εμπόδια και να υπερκεράσει τα νέα κοινοβουλευτικά δεδομένα με ακροδεξιούς-εθνικιστές. Αυτό σημαίνει ότι η κυβερνητική πλειοψηφία πρέπει να παραμείνει αρραγής, να ενημερώσει την κοινή γνώμη για το όφελος του διαλόγου, χωρίς δαιμονοποίησή του και να τολμήσει την ειρηνική διευθέτηση στα ελληνοτουρκικά.  

Πέτρος Λιάκουρας, Καθηγητής Διεθνούς Δικαίου, διευθυντής Μεταπτυχιακού Προγράμματος «Διεθνείς και Ευρωπαϊκές Σπουδές», στο Πανεπιστήμιο Πειραιώς

Οι επικείμενες εκλογές στην Τουρκία έχουν υψηλό ενδιαφέρον, καθώς αναδεικνύουν όχι μόνον την αντιπαράθεση Ερντογάν με την αντιπολίτευση των έξι κομμάτων, την Εθνική Συμμαχία, αλλά ταυτοχρόνως, αποκαλύπτουν το πολιτικό πλαίσιο κάθε πλευράς. Το εκλογικό αποτέλεσμα θα σηματοδοτήσει εάν επέλθουν ριζικές αλλαγές, αφενός στο εσωτερικό με την αναθεώρηση ή όχι του συντάγματος αποκαθιστώντας την κοινοβουλευτική δημοκρατία και αφετέρου στον εξωτερικό προσανατολισμό της. Μένει να αποδειχθεί εάν το αντιδυτικό χαρτί του Ερντογάν είναι εργαλείο συναλλαγής ή εάν ταλαντεύεται μεταξύ Δύσης και Ευρασίας. Βεβαίως παραμένει ζητούμενο η σχέση με την Ελλάδα.

Στις εξαγγελίες της Εθνικής Συμμαχίας προέχει η συνταγματική αναθεώρηση. Προς τούτο η θητεία της, εάν εκλεγεί, θα είναι διετής με στόχο τη διεξαγωγή εκλογών με νέο σύνταγμα. Η αναθεώρηση του Συντάγματος το 2017 έδωσε παντοδυναμία μονάρχη στον Ερντογάν, ο οποίος μετέβαλε ριζικά τη φυσιογνωμία της Τουρκίας εδραιώνοντας τον ισλαμισμό και το αυταρχικό κράτος. Με υπερεξουσίες και επιλεκτικές διεθνείς σχέσεις ουδετερότητας, κατέχει ρωσικά S-400 προκαλώντας ΗΠΑ και ΝΑΤΟ, απαιτεί σχέσεις a la carte με τη Δύση, καλλιεργεί αντι-αμερικανισμό, βλέπει χώρες της δύσης να κρατούν αποστάσεις. Με εργαλείο τον αντιτρομοκρατικό νόμο ασκεί διώξεις κατά των πολιτικών αντιπάλων του, φιμώνει επίδοξους επικριτές του,  παραβιάζει τα ανθρώπινα δικαιώματα και το κράτος δικαίου.  

Ως προς την Ελλάδα στο μανιφέστο της η Εθνική Συμμαχία απέχει από το δόγμα του Ερντογανικού αναθεωρητισμού, προκρίνει την ομαλή σχέση με ειρηνική επίλυση των διαφορών, τονίζοντας παράλληλα ότι δεν θα ανέχονταν εξέλιξη που θα στερούσε την Τουρκία από κυριαρχικά δικαιώματα στο Αιγαίο. Ίσως ακανθώδες σημείο στη σχέση παραμείνει η τουρκολιβυκή οριοθέτηση, η οποία εάν αξιοποιηθεί θα εγκυμονεί κινδύνους σύγκρουσης μεταξύ των δύο χωρών. Εκπρόσωποι του Ρεπουμπλικανικού κόμματος πάντως εισηγούνται εναλλακτικά προς άρση του αδιεξόδου, να δρομολογηθεί οριοθέτηση στο πλαίσιο Μεσογειακής Διάσκεψης.  

Το Κυπριακό παραμένει ζωτικό θέμα για όλο το πολιτικό φάσμα της Τουρκίας. Κατά τον Τσαβούσογλου, αποτελεί το 50% των ελληνοτουρκικών σχέσεων, επισημαίνοντας τις επιπτώσεις του ναυαγίου στο Κραν Μοντανά. Eνόψει ομοσπονδίωσης του νησιού, η Τουρκία επιδιώκει προστασία των κεκτημένων δικαιωμάτων των Τουρκοκυπρίων, άρση απομόνωσης της κοινότητάς τους, ενώ στηρίζει την «ΤΔΒΚ».

Η επιθετική ρητορική Ερντογάν κατά της  Ελλάδος θα διατηρηθεί σε όλη την προεκλογική περίοδο, ενώ ταυτοχρόνως σκληραίνει τη στάση του έναντι της αντιπολίτευσης για τις δυτικόστροφες επιλογές της, δηλώνοντας ότι δεν θα εκχωρήσει κυριαρχικά δικαιώματα έναντι των F-35. Προκαλεί ερωτηματικά αποστροφή του απόστρατου ναυάρχου Γιαϊτσί -γνωστού από τη «Γαλάζια Πατρίδα»- ότι το κενό που θα προκληθεί εάν η Τουρκία αποχωρήσει από το ΝΑΤΟ θα καλυφθεί από Ισραήλ και Κύπρο. Είναι σενάριο που αποκωδικοποιούμενο  ίσως αποκαλύπτει κάποια περιρρέουσα μύχια πρόθεση και  σκέψεις για αναζήτηση ηγετικού ρόλου του τούρκου προέδρου στην Ευρασία, εξασφαλίζοντάς του ενισχυμένη θέση όταν συναλλάσσεται με τη Δύση.   

Η γεωπολιτική δυναμική που έχει δημιουργήσει και ο πόλεμος στην Ουκρανία δεν διαφεύγει του Ερντογάν, που θέλει και επιχειρεί να έχει τον δικό του ρόλο. Άλλωστε η  ευελιξία και η προσαρμοστικότητα που τον χαρακτηρίζουν, στο άμεσο μέλλον θα τον οδηγήσουν στις επιλογές που η διεθνοπολιτική ρουλέτα θα προκαλέσει.

Είναι ερωτηματικό εάν ο Ερντογάν κινηθεί στο ίδιο ρητορικό μοτίβο κατά της Ελλάδας σε περίπτωση επανεκλογής του. Η ατζέντα με την αποστρατιωτικοποίηση και τις γκρίζες ζώνες ήδη είναι on record στις επιστολές προς τον ΟΗΕ. Παρόλα αυτά η πρόσκλησή του προς την Ελλάδα για διάλογο θα είναι πιθανόν άμεση, σε συνέχεια πολύ πρόσφατης πρότασης περί επανεκκίνησης των διερευνητικών επαφών. Υπό οιεσδήποτε συνθήκες η ελληνική κυβέρνηση μετά τις εκλογές θα πρέπει να αξιοποιήσει το χρόνο, να αδράξει την ευκαιρία. να κάνει πράξη αυτό που θεωρητικά συζητείται, ότι με το διάλογο, χωρίς να δαιμονοποιείται, διευθετούνται διαφορές που δεν λύνει η αποτροπή και κατοχυρώνονται τα κυριαρχικά δικαιώματα υφαλοκρηπίδας/ΑΟΖ με συμφωνία/δικαστική διευθέτηση.