Γράφει ο Πέτρος Λιάκουρας, Καθηγητής Διεθνούς Δικαίου, διευθυντής του Μεταπτυχιακού Προγράμματος «Διεθνείς και Ευρωπαϊκές Σπουδές», στο Πανεπιστήμιο Πειραιώς. Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Τα ΝΕΑ (1/7/2023).
Στη νέα τετραετία της κυβέρνησης τα εθνικά θέματα και η παρουσία της Ελλάδας στη διεθνοπολιτική σκηνή θα βρεθούν ψηλά στην ατζέντα. Στην ηγεσία του ΥΠΕΞ ορίσθηκε η ομάδα Μαξίμου που χειρίστηκε θέματα εξωτερικής πολιτικής την προηγούμενη τετραετία, με επικεφαλής υπουργό τον Γ. Γεραπετρίτη, πανεπιστημιακό της απόλυτης εμπιστοσύνης του πρωθυπουργού, προσδίδοντας μια ιδιαίτερη σημειολογία.
Το πλαίσιο των θεμάτων στο οποίο πρέπει η χώρα να εστιάσει περιλαμβάνει:
1. Τα θέματα θαλάσσιων ζωνών που είναι η κύρια προτεραιότητα. Η οριοθέτηση με την Αίγυπτο κατοχύρωσε τα ελληνικά κυριαρχικά δικαιώματα στην Αν.Μεσόγειο. Τη συμφωνία με την Ιταλία περί οριοθέτησης θαλάσσιων ζωνών πολλαπλών χρήσεων συμπλήρωσε αφενός η θέσπιση εσωτερικών υδάτων με τη χάραξη ευθειών γραμμών βάσης και κλεισίματος κόλπων και αφετέρου η διεύρυνση της αιγιαλίτιδας ζώνης στα 12νμ σε όλο το γεωγραφικό μήκος του Ιονίου μέχρι το Ταίναρο. Όμως εκκρεμεί η τυπική θέσπιση ΑΟΖ ώστε να ασκεί η Ελλάδα στην οριοθετημένη περιοχή τις προβλεπόμενες από το δίκαιο θάλασσας αποκλειστικές αρμοδιότητες και δικαιοδοσίες, άδειες αλιείας, θαλάσσιας έρευνας και εκμετάλλευσης των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας.
2. Ήρθε το πλήρωμα του χρόνου να θεσπιστεί και συνορεύουσα ζώνη για να ολοκληρωθεί η συμφωνία με την Ιταλία. Πρόκειται για θαλάσσια ζώνη αμιγώς διοικητικού - αστυνομικού ελέγχου, που εκτείνεται στα 24νμ μετά το όριο των 12νμ της αιγιαλίτιδας ζώνης. Εφόσον θεσπιστεί συνορεύουσα ζώνη η Ελλάδα θα ασκεί εντός αυτής προληπτικό και κατασταλτικό έλεγχο και αρμοδιότητα να αποτρέψει ή να τιμωρήσει την παραβίαση της μεταναστευτικής νομοθεσίας, καθώς και δημοσιονομικών και υγειονομικών κανόνων. Λόγω και των αθρόων ροών παράτυπης μετανάστευσης, η θέσπιση συνορεύουσας ζώνης ως πρώτο βήμα, καθίσταται επιτακτική στο Ιόνιο και στα δυτικά και νότια της Κρήτης.
3. Αξιοποιώντας τη συγκυρία που ευαισθητοποίησε την διεθνή κοινή γνώμη με την τραγωδία της Πύλου, μπορεί να αναληφθεί ελληνική πρωτοβουλία για διαβούλευση με γειτονικά κράτη όσον αφορά σε δημιουργία ζώνης προστασίας ανθρώπινης ζωής ως μέσο προληπτικής διάσωσης στα διεθνή ύδατα. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να αξιολογείται εάν, υπό τις αντίξοες συνθήκες με κίνδυνο ναυαγίου, προέχει η ανάγκη διάσωσης έναντι της υποχρέωσης αποχής από την άσκηση ελέγχου πλοίου παράνομων διακινητών.
4. Η Ελλάδα πρέπει να ολοκληρώσει την προσπάθεια διαπραγμάτευσης με την Αλβανία, είτε για συμφωνία είτε για παραπομπή στο Διεθνές Δικαστήριο, όσον αφορά στη διευθέτηση της οριοθέτησης υφαλοκρηπίδας/ΑΟΖ. Με τη διεύρυνση της αιγιαλίτιδας ζώνης στα 12νμ πέριξ των νησιών, ιδιαίτερα των Οθονών και της Ερεικούσσας, έχει μειωθεί κατά τα 2/3 η προς οριοθέτηση περιοχή.
5. Προέχει η διευθέτηση της οριοθέτησης με τη Λιβύη (με την παρούσα κυβέρνηση της Τρίπολης) με την οποία πρέπει να υπάρξει προσέγγιση προκειμένου να αποκατασταθεί η τάξη στις θαλάσσιες οριοθετήσεις που διαταράχθηκε με το παράνομο τουρκολιβυκό μνημόνιο. Εάν μάλιστα προηγηθεί προσφυγή της Αιγύπτου με τη Λιβύη για τη διευθέτηση διένεξης που προκάλεσε η μονομερής χάραξη του Αιγύπτιου προέδρου στις θαλάσσιες ζώνες, τότε η έκβαση θα είναι θετική για να ακυρωθεί η τουρκολιβυκή οριοθέτηση. Το Δικαστήριο θα οριοθετήσει χωρίς να δεσμεύει η τουρκολιβυκή οριοθέτηση, αναγνωρίζοντας τις διεκδικήσεις της Αιγύπτου και έτσι δημιουργείται προηγούμενο για να προσφύγει και η Ελλάδα.
6. Όσον αφορά στα ελληνοτουρκικά, το γεγονός ότι έχει δημιουργηθεί θετικό κλίμα μεταξύ των δύο χωρών και λόγω μορατόριουμ, συνθέτει ένα momentum που πρέπει να αξιοποιηθεί. Η κυβέρνηση με την άνετη κοινοβουλευτική πλειοψηφία έχει μπροστά της μια μοναδική ίσως και τελευταία ευκαιρία. Η αναμενόμενη συνάντηση των δύο ηγετών στο Βίλνιους είναι πρώτης τάξεως ευκαιρία να αποφασιστεί ο διάλογος, καθοριστικό βήμα, αφού τα λοιπά βήματα μπορεί να συζητηθούν στις διερευνητικές επαφές που πρέπει να ενεργοποιηθούν, προκειμένου να διαμορφώσουν την ατζέντα της διαπραγμάτευσης.
7. Η πολιτική βούληση είναι απαραίτητη για να μεγιστοποιήσει την αξία και να δημιουργήσει αμοιβαίο όφελος. Η κυβέρνηση πρέπει να αδράξει την ευκαιρία, να αντιπαρέλθει εμπόδια και να υπερκεράσει τα νέα κοινοβουλευτικά δεδομένα με ακροδεξιούς-εθνικιστές. Αυτό σημαίνει ότι η κυβερνητική πλειοψηφία πρέπει να παραμείνει αρραγής, να ενημερώσει την κοινή γνώμη για το όφελος του διαλόγου, χωρίς δαιμονοποίησή του και να τολμήσει την ειρηνική διευθέτηση στα ελληνοτουρκικά.