Γ. Λ. Ευαγγελόπουλος: "Από τις ταυτότητες στην τεχνητή νοημοσύνη" [Το ΒΗΜΑ, 8/1/25]

 

Disclaimer: All opinions and arguments expressed by CFIR-GR are personal and do not necessarily reflect those of the organization. 

https://www.tovima.gr/print/nees-epoxes/o-polypolikos-kosmos-tou-2025/

Εισερχόμενοι στο 2025, αφήσαμε πίσω μας τον «γέρο χρόνο» που έφυγε, πλην όμως «πήραμε» μαζί μας τον διαρκώς εξελισσόμενο – προς ορισμένες ήδη ορατές και άλλες προς το παρόν αόρατες και απρόβλεπτες κατευθύνσεις – κόσμο που μας περιβάλλει.

Πολλά έχουν γραφεί για τα χαρακτηριστικά της σημερινής παγκόσμιας πολιτικής σκηνής από ειδικούς διαφόρων επιστημονικών κλάδων, πολιτικούς σχολιαστές, ενίοτε και από φιλοσόφους (π.χ., από τον Γούργκεν Χάμπερμας για το μέλλον της διαβουλευτικής δημοκρατίας και της ΕΕ). Στο παρόν σημείωμα θα εκθέσω κάποιες σκέψεις για δύο μόνον θέματα, το ζήτημα της πολιτικής των ταυτοτήτων και το θέμα της τεχνητής νοημοσύνης.

Πρώτον, ο Φράνσις Φουκουγιάμα με το βιβλίο του Ταυτότητα, αλλά και άλλοι στοχαστές (όπως, π.χ., ο Μαρκ Λίλα) που ασχολήθηκαν με το ίδιο θέμα, δικαιώνονται ως προς το ότι το ζήτημα της πολιτικής των ταυτοτήτων αποδεικνύεται καθοριστικός παράγοντας για τη διαμόρφωση τόσο της εσωτερικής πολιτικής (π.χ., η επανεκλογή του Τραμπ στην προεδρία των ΗΠΑ στηρίχθηκε σε μια ρητορική απόρριψης της Woke Agenda και συλλογικής πολιτικής έκφρασης των λευκών Αμερικανών, ανεξαρτήτως ταξικών και λοιπών κοινωνικών χαρακτηριστικών τους) όσο και σημαντικών γεγονότων στη διεθνή σκηνή.

Για παράδειγμα, ο πόλεμος στην Ουκρανία είναι σε μεγάλο βαθμό πόλεμος για την ταυτότητα της Ουκρανίας στον σύγχρονο κόσμο αλλά – όσο και να φαίνεται παράδοξο – και της ίδιας της Ρωσίας, στον βαθμό που η έκβαση του πολέμου θα έχει ως συνέπεια την αναγνώρισή της από τις μεγάλες δυνάμεις του διεθνούς συστήματος, ως «ισότιμης» μεγάλης δύναμης ή όχι πλέον. Ανάλογα προβλήματα αναγνώρισης εθνοτικών και άλλων συλλογικών ταυτοτήτων, που ίσως αποδειχθούν κρίσιμα για τη θεσμική και ευρύτερη πολιτειακή συγκρότηση της μελλοντικής Συρίας, ανακύπτουν στο πολιτικό πεδίο αυτής της χώρας στη μετα-Ασαντ εποχή.

Για να κατανοήσουμε καλύτερα όλα τα ανωτέρω, οφείλουμε να θυμηθούμε ότι, κατά τον Φουκουγιάμα, το πρόβλημα της ταυτότητας εντοπίζεται στα αισθήματα που έχουν οι άνθρωποι για τον «εσώτερο» εαυτό τους, έναν εαυτό στον οποίο δεν αποδίδεται επαρκής αναγνώριση από τον εξωτερικό κόσμο. Με άλλα λόγια, η ταυτότητα είτε ενός ατόμου, είτε μιας συλλογικής οντότητας (έθνους, εθνοτικής ομάδας, θρησκευτικής ομάδας, ομάδας με συγκεκριμένο σεξουαλικό προσανατολισμό, κ.λπ.) προϋποθέτει την αναγνώρισή της από τους άλλους. Οσο αυτή δεν υφίσταται, γίνεται μάχη για την απόκτησή της, οπότε συγκροτούνται και αναπτύσσονται για αυτόν τον σκοπό από τα ενδιαφερόμενα ατομικά ή συλλογικά υποκείμενα οι ανάλογες πολιτικές των ταυτοτήτων.

Παρά ταύτα, ο Φουκουγιάμα θεωρεί ότι η κοινωνία του 21ου αιώνα μπορεί να αποφύγει τον «θρυμματισμό» της σε ολοένα στενότερες ταυτοτικές ομάδες, εξέλιξη που θα ήταν αρνητική για την ίδια τη σταθερότητα της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας, αν υιοθετηθεί ως βασική αρχή η απόρριψη των αποκλεισμών, πλην όμως η ενσωμάτωση γίνεται κάθε φορά με βάση αρχές της ίδιας της Δημοκρατίας (κι όχι με βάση τη φυλή, τη θρησκεία ή την εθνότητα).

Οι μελλοντικές πολιτικές εξελίξεις στις ΗΠΑ αλλά και σε σημαντικό αριθμό άλλων κρατών που ακολουθούν το «παράδειγμά» της στον δυτικό κόσμο θα αποδείξουν αν ο χειρισμός της πολιτικής των ταυτοτήτων θα οδηγήσει στον περαιτέρω πλουραλισμό και θεσμικό εκσυγχρονισμό της Δημοκρατίας ή στην οπισθοδρόμησή της. Η ποιότητα της Δημοκρατίας στο εσωτερικό των ΗΠΑ θα έχει επιπτώσεις στις διεθνείς σχέσεις τους, οπότε και στη μορφή και τις αξίες του διεθνούς πολιτικού συστήματος, τις οποίες, σε πολύ μεγάλο βαθμό, αυτή η υπερδύναμη διαμορφώνει.

Δεύτερον, για την ανάπτυξη της τεχνητής νοημοσύνης – ιδίως της «τεχνητής γενικής νοημοσύνης», που αποβλέπει στην ανάπτυξη συστημάτων που να μπορούν να επιλύουν γενικώς τα προβλήματα με τα οποία έρχεται αντιμέτωπη η ανθρώπινη νόηση –, τα ηθικά διλήμματα που γεννά και τις κοινωνικές επιπτώσεις που ενδέχεται να έχει, μιλούν και γράφουν πολλοί, διεθνώς αλλά και στην Ελλάδα.

Αναρωτιέμαι αν, αντί για τις κατ’ έτος δεκάδες διαλέξεις φιλοσόφων για την τεχνητή νοημοσύνη στη χώρα μας, δεν θα ήταν προτιμότερο να έχουμε «ισόποση», τουλάχιστον, ενημέρωση για τις απόψεις πρωτοπόρων στην έρευνα σε αυτό το πεδίο, οι οποίοι να διαθέτουν, όμως, συγχρόνως, και μια ηθική εγρήγορση για πιθανόν «επικίνδυνα» αποτελέσματα των εγχειρημάτων τους. Τέτοια είναι, π.χ., η περίπτωση του Ντέμη Χασάμπη, που τιμήθηκε με το Νομπέλ Χημείας το 2024, καθώς κατάφερε, χάρη στο πρόγραμμα AlphaFold2 το οποίο ανέπτυξε, να προβλέψει τη δομή μιας πρωτεΐνης με βάση την αλληλουχία των αμινοξέων που την απαρτίζουν.

Πέτυχε έτσι να εξηγήσει πώς «διπλώνονται» οι πρωτεΐνες σε συγκεκριμένες τρισδιάστατες δομές, περίπλοκο μαθηματικό πρόβλημα που απασχολούσε την επιστήμη της Χημείας επί μακρόν και του οποίου η επίλυση ανοίγει νέους δρόμους στην Ιατρική επιστήμη. Προτού θρηνήσουμε, λοιπόν, για το ενδεχόμενο να κατασκευάσουμε νοημοσύνη ανώτερη από την ανθρώπινη, ίσως είναι χρήσιμο για την ανθρωπότητα να εκμεταλλευθούμε τις τρομακτικές δυνατότητες που η τεχνητή νοημοσύνη φαίνεται να μας προσφέρει για την καλυτέρευση της ζωής μας.