Source: ΤΑ ΝΕΑ 31/12/2020 [link]

Πέτρος Λιάκουρας, Καθηγητής Διεθνούς Δικαίου, διευθυντής του Μεταπτυχιακού Προγράμματος στις «Διεθνείς και Ευρωπαϊκές Σπουδές», στο Πανεπιστήμιο Πειραιώς.

Η Άγκυρα επιλέγει την επανέναρξη των διερευνητικών επαφών παρότι περιδινείται στην ακραία ρητορική πρώτον, με την τακτική πίεσης που προκαταλαμβάνει την χρέωση ευθύνης μη διαλόγου στην Ελλάδα. Όλα αυτά πριν ακόμη να ορίσει ημερομηνία όπως υποχρεούται και απαντήσει η χώρας μας. Δεύτερον, κάνει δηλώσεις περί αναθεώρησης της Συνθήκης της Λωζάννης (1923), επιμένει στην αποστρατικοποίηση των ανατολικών νησιών και αμφισβητεί την κυριαρχία νησίδων. Αμφισβητεί επίσης πάγια το δικαίωμα επέκτασης της αιγιαλίτιδας ζώνης και το εύρος του εναερίου χώρου πέραν των 6νμ, ενώ εκκρεμεί η διαφορά για τη συμφωνία οριοθέτησης υφαλοκρηπίδας/ΑΟΖ για την οποία τα δύο κράτη υποχρεούνται να διαπραγματευτούν. Το ζητούμενο κατόπιν όλων αυτών είναι πως φτάνουμε εκεί. Το 2021 θα κριθεί εάν τεθεί σε τροχιά ειλικρινούς επίλυσης το νομικό αυτό ζήτημα.

Η Τουρκία με τις δηλώσεις ίσως υπονοεί ότι θα θέσει στη διερεύνηση τα θέματα κυριαρχίας και αποστρατικοποίησης, όμως αυτό δεν σημαίνει ότι γίνονται αποδεκτά, ούτε ότι θα περιληφθούν στη διαπραγμάτευση, εφόσον δεν συμφωνηθούν στην ατζέντα. Δυσχεραίνουν μεν την έναρξη της διαδικασίας, αλλά θα αποκλειστούν στο πλαίσιο του διερευνητικού διαλόγου, όπως και το 2002-2003/4 και αργότερα. Η κυριαρχία δεν είναι διαπραγματεύσιμη, νομικά έχει κατοχυρωθεί ο τίτλος της με τη συνθήκη της Λωζάνης (1923).

Η διερεύνηση με την διαπραγμάτευση δεν πρέπει να συγχέονται. Στη διερεύνηση θα καταρτιστεί η ατζέντα της διαπραγμάτευσης, η οποία θα ξεκινήσει με κοινή δήλωση.  Η διαπραγμάτευση εάν έχει μοναδικό θέμα την οριοθέτηση υφαλοκρηπίδας/ΑΟΖ, θα καταλήξει είτε σε συμφωνία οριοθέτησης, είτε -εάν τα δύο κράτη έχουν συναινέσει από τη διερεύνηση- σε ειδική συμφωνία/συνυποσχετικό περί παραπομπής της οριοθέτησης στη διεθνή δικαιοσύνη.

Και για τα δύο κράτη υπάρχει υποχρέωση από το δίκαιο θάλασσας να οριοθετηθεί η περιοχή που αναλογεί σε κάθε ένα από αυτά, όπου θα ασκούνται ακωλύτως τα κυριαρχικά δικαιώματά τους. Διαφορετικά το κάθε κράτος έχει διεκδικήσεις έως εκείνο το σημείο, που το ίδιο αντιλαμβάνεται ως απώτατο, γεγονός που δημιουργεί επικαλύψεις διεκδικήσεων. Η διαφορά αυτή απαιτεί διαπραγμάτευση με καλή πίστη και μόνον με συμφωνία ή δικαστική απόφαση μπορεί το κάθε κράτος να προβεί σε έρευνα και εκμετάλλευση υδρογονανθράκων. Μονομερείς ενέργειες δεν επιτρέπονται πριν συμφωνηθεί ή διευθετηθεί οριοθέτηση και μάλιστα όσο διαρκεί η συνολική φάση διερεύνησης και διαπραγμάτευσης τα δύο κράτη δεν επιτρέπεται να προβαίνουν σε ενέργειες που θέτουν σε κίνδυνο την οριοθέτηση.

Γεννάται κατόπιν όλων αυτών το ερώτημα πως επιτυγχάνεται ο τελικός σκοπός. Εάν διαπιστώνεται βούληση προηγείται η φάση των διερευνητικών συνομιλιών για την προετοιμασία και στη συνέχεια, ως το επόμενο βήμα, τη διαπραγμάτευση για τη σύναψη συμφωνίας. Με την εμπειρία των διερευνητικών έως τώρα, στόχος ήταν η διαμόρφωση ατζέντας θεμάτων για τη διαπραγμάτευση και επίλυση προκριματικών ζητημάτων που συνιστούν διαφορές, οι οποίες όμως δεν θα ήταν αντικείμενο διαπραγματεύσεων. Πράγματι η όποια επέκταση της αιγιαλίτιδας ζώνης είναι προκριματικό ζήτημα για τη διαπραγμάτευση οριοθέτησης της υφαλοκρηπίδας/ΑΟΖ. Η θέσπιση του επιλεγόμενου εύρους αιγιαλίτιδας ζώνης για κάθε περιοχή, που θα εξασφαλίζει τόσο την ναυσιπλοΐα, όσο και περιοχές προς οριοθέτηση υφαλοκρηπίδας, θα συνιστά το νεότερο δίκαιο, εναρμονιζόμενο με τις επιταγές του δικαίου θάλασσας. Αυτό σημαίνει ότι η αιγιαλίτιδα ζώνη  επεκτείνει την κυριαρχία στον αντίστοιχου εύρους εναέριο χώρο. Η θέσπιση όμως ορίου αιγιαλίτιδας ζώνης, γίνεται μονομερώς, με εσωτερική νομοθεσία και όχι με διαπραγμάτευση.   

Η εντατικοποίηση των διερευνητικών επαφών προοιωνίζεται τη διαπραγμάτευση. Η υπόσχεση ότι θα τηρείται η καλή πίστη και θα αποφεύγονται οι μονομερείς ενέργειες, μπορεί να εξυπακούεται από τη Σύμβαση Δικαίου Θάλασσας ’82, αλλά πρέπει να αναληφθεί ειδικώς ως moratorium. Το moratorium είναι απαραίτητο για να αποκλεισθεί η πιθανότητα επανάληψης μονομερών ενεργειών σαν αυτές που υπάρχει φόβος ότι η Τουρκία μπορεί να επιχειρήσει, προκειμένου να διακοπεί η προσπάθεια να ανοίξει -με το διερευνητικό διάλογο- η διαπραγμάτευση που είναι το μείζον. Η πρωτοβουλία  πρότασης moratorium πρέπει να είναι ελληνική. Εάν η Τουρκία υπόσχεται την αποχώρηση του Ορούτς Ρέις, είναι μοναδική ευκαιρία να το επιβεβαιώσει, για την ασφάλεια της διαδικασίας και εμπέδωση ειλικρινούς διαλόγου.