Ειρήνη Χειλά, Καθηγήτρια Διεθνών Σχέσεων, Πανεπιστήμιο Πειραιά

Αναδημοσίευση: Εφημερίδα των Συντακτών, 16.03.2022

Ο πόλεμος στην Ουκρανία μετά τη ρωσική εισβολή συνεχίζεται εν μέσω διαπραγματεύσεων μεταξύ των αντιμαχόμενων πλευρών, επιβολής κυρώσεων σε βάρος της Ρωσίας από τη διεθνή κοινότητα και ενεργειών στρατιωτικής και ανθρωπιστικής ενίσχυσης της πολύπαθης χώρας. Οι ρωσικές δυνάμεις συνεχίζουν την πολιτική περικύκλωσης μικρότερων αλλά και μεγαλύτερων πόλεων, ενώ ήδη έχουν καταλάβει περιοχές στα νοτιοανατολικά της χώρας.

Οι αρχηγοί κρατών της Ε.Ε. συναντήθηκαν στις Βερσαλλίες και επιβεβαίωσαν το «δικαίωμα της Ουκρανίας να επιλέξει το μέλλον της». Η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία αποτελεί κατάφωρη παραβίαση του διεθνούς δικαίου, δεδομένου ότι κανένα κράτος δεν έχει το δικαίωμα να παρεμβαίνει με στρατιωτικά μέσα στις υποθέσεις άλλου κράτους. Αναταράξεις στη διεθνή και περιφερειακή τάξη είναι οι συνέπειες της χρήσης βίας στις εξωτερικές σχέσεις. Ανεξάρτητα από τους λόγους, τα επιχειρήματα, τις αιτιάσεις της ρωσικής πλευράς αλλά και τις ευθύνες της Δύσης σε σχέση με τη στρατηγική υποβάθμιση της Ρωσίας στο γεωπολιτικό σκηνικό όπως διαμορφώθηκε μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, η χρήση βίας για τη δημιουργία τετελεσμένων, εκτός του ότι είναι καταδικαστέα, αποτελεί και ένα επικίνδυνο προηγούμενο για τη σταθερότητα της διεθνούς τάξης.

Είναι γεγονός ότι η απάντηση του δυτικού κόσμου στη σχετική απόφαση της Γ.Σ. του ΟΗΕ περί καταδίκης της Ρωσίας (2/3/22) ήταν συντριπτική κατά της χώρας αυτής (80% των ψήφων) με μόνο αφρικανικές χώρες να ψηφίζουν υπέρ με ένα οριακό 50% (28 στις 54 χώρες), ενώ άλλες 35 απείχαν, άρα η απόφαση ήταν άμεση και περίπου ομόφωνη. Ηταν όμως και αποτελεσματική; Τα μέτρα τα οποία ανακοίνωσαν από κοινού ΗΠΑ, Ε.Ε. και άλλες χώρες της ομάδας των «7» στοχεύουν να απομονώσουν τη Ρωσία επιβάλλοντας απαγορεύσεις στο εμπόριό της, παγώνοντας περιουσιακά της στοιχεία στο διεθνές τραπεζικό σύστημα και αναζητώντας τρόπους να εμποδίσουν τον ρωσικό δανεισμό από πολυμερείς θεσμούς.

Ο πρόεδρος Μπάιντεν αναφέρθηκε στην άρση για τη Ρωσία του καθεστώτος του «ευνοούμενου εμπορικού εταίρου» το οποίο συνδέεται με το καθεστώς μέλους του ΠΟΕ και τις ευνοϊκές προβλέψεις στις εμπορικές συναλλαγές των μελών του. Το γεγονός αυτό θα έχει παράπλευρες συνέπειες και για την Ε.Ε., δεδομένης την εξάρτησής της από ρωσικές εισαγωγές. Μένει να δούμε εάν θα επιβληθεί εμπάργκο σε πετρέλαιο και φυσικό αέριο, αν και όλα δείχνουν ότι στο θέμα αυτό υπάρχουν διαφωνίες μεταξύ Ευρωπαίων και αυτό είναι αναμενόμενο. Ο καταιγισμός κυρώσεων σε βάρος της Ρωσίας, εκτός από το ότι δοκιμάζει το παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα, θέτει εν αμφιβόλω την αποτελεσματικότητά τους σε σχέση με την πιθανότητα να εξευρεθεί λύση.

Με άλλα λόγια, μπορούν οι κυρώσεις, ως εργαλείο εξωτερικής πολιτικής, να αντικρούσουν περαιτέρω επιθετικές ενέργειες της Ρωσίας στην Ουκρανία και/είτε να εξαναγκάσουν τον Πούτιν σε αναδίπλωση; Θαρρώ πως όχι, εάν προηγουμένως ο Πούτιν δεν διασφαλίσει ότι η οποιαδήποτε συμφωνία και αποχώρηση από την Ουκρανία δεν θα θίξει το «συλλογικό του αφήγημα». Πάνω σε αυτό στηρίζει τη νομιμοποίηση και ενότητα στο εσωτερικό της χώρας του και ενδεχομένως τη μελλοντική επιβίωσή του στην εξουσία.

Εξάλλου μην ξεχνάμε ότι όσο πιο μεγάλο είναι το όφελος -εν προκειμένω εδαφικό και στρατηγικό- με δεδομένα τα κέρδη της Ρωσίας στο πεδίο της μάχης τόσο λιγότερο το επιθετικό κράτος είναι διατεθειμένο να αποδεχτεί λύσεις που πλήττουν τα κεκτημένα του και κυρίως την ηγεσία του. Είναι πράγματι άξια επαίνου αλλά και μελλοντικής μελέτης για τους ειδικούς η ενότητα, η αμεσότητα και το εύρος των κυρωτικών μέτρων με τα οποία απάντησαν οι χώρες της Ε.Ε. και του ΝΑΤΟ.

Το ερώτημα όμως είναι εάν αποτελούν και ένα αποτελεσματικό εργαλείο παύσης του πολέμου. Μπορούν οι κυρώσεις να επιτύχουν τον στόχο, δηλαδή να σταματήσουν τη συνέχιση της επιθετικής πολιτικής της Ρωσίας; Εάν ο στόχος είναι η απομόνωση της Ρωσίας από το διεθνές οικονομικό σύστημα, ποιες θα είναι οι παρενέργειες μιας περαιτέρω εμβάθυνσης των σχέσεών της με την Κίνα; Την προηγουμένη εβδομάδα, μετά τον αποκλεισμό της λειτουργίας της Visa και της Mastercard, η Κεντρική Τράπεζα της Ρωσίας ανακοίνωσε ότι ορισμένοι χρηματοοικονομικοί θεσμοί της ενδεχομένως να αρχίσουν να χρησιμοποιούν το κινεζικό σύστημα πιστωτικών καρτών.

Αναλυτές υποστηρίζουν ότι οι κυρώσεις μπορεί να εδραιώσουν την εξουσία μιας αυταρχικής ηγεσίας και να αποβούν καταστροφικές για τα ανθρώπινα δικαιώματα, τη δημοκρατία, τη δημόσια υγεία, με αποτέλεσμα ο μέσος Ρώσος πολίτης να πληρώσει βαρύτατο τίμημα. Οσο δεν αποδίδουν οι διαπραγματεύσεις, όσο δεν σταματούν οι εχθροπραξίες και όσο ισχυρή ή ευάλωτη αποδειχθεί η Ρωσία στις οικονομικές κυρώσεις που της επέβαλε η διεθνής κοινότητα, η κρίση η οποία ξέσπασε θα συνεχίζεται. Η συνέχεια θα δείξει πού θα καταλήξει.